Kogo by dziś nie spytać, potwierdzi, że w  tym -autentycznym zmyśleniu- było więcej prawdy o Kameralnej niż w rzeczowych raportach pisanych taśmowo w latach 50. przez panów uparcie podających się za klientów. Bo -Kamera- pasowała do stalinowskiej Polski jak kwiatek do kożucha – przychodzili do niej pisarze i  filmowcy, stanowiący autentyczną elitę artystyczną kraju, której wyznacznikiem był najczęściej debiut po roku 1956. I z całą pewnością utrzymywanie jak największego dystansu do wzorców, które lansował Jerzy Putrament, nie tylko politycznych, także literackich. - Kurestwo bym mu wybaczył, grafomanii nigdy – powiedział Janusz Minkiewicz, któremu w  Kameralnej zazwyczaj uciekał szerszy kontekst, pamiętanie o  koniunkturze i  o  swoim w niej miejscu. Był szczery i tyle.

Noce i dnie Kameralnej

Hłasko w  swoim słynnym opisie trzyma się dość ściśle faktów: była -Kamera dzienna- (ubiór dowolny), była i -Kamera nocna-, sala do której wpuszczano po zmroku, tylko w  marynarce. Poza Mareczkiem u  portiera mógł zdeponować marynarkę na moment -przejścia- jeszcze tylko Janusz Minkiewicz, o  którym mówi się dziś, że był pisarzem i satyrykiem, ale w istocie to jeden z najlepszych polskich powojennych krytyków literatury. Nie nadymał się, nie sadził, nie eksponował ego, wybierał stolik pierwszy z  brzegu. Ale musiał być minimum dla trojga, bo Minkiewicz lubił towarzystwo kobiet, przyprowadzał je do Kameralnej parami lub trójkami. Henryk Grynberg do dziś uważa, że w  grę wchodziły nawet większe grupy. Nie było naturalnie mowy o  dzieleniu się, żaden facet nie planował nawet dosiadać się do pań Minkiewicza. Kelner usłyszał pewnego dnia: -Jarzębiak dla mnie. A dla pań? – Deser lodowy Melba!-–wyrecytowały wszystkie jednocześnie. – -Zapamięta pan bez kartki-– rozpromienił się Minkiewicz. – -Ile kurwów, tyle Melbów-.

Niegrzeczny Hłasko i towarzyski Polański

Hłasko zjawiał się przed północą, jak cień, jak duch. Tak go zapamiętał Henryk Grynberg. Latem – w  szoferskiej skórze, zimą – w długim, supermodnym w  latach 50. kożuchu. Lepiej się było nie odzywać, tylko słuchać z  otwartymi ustami, jak psioczy na ludzkość odwrócony tyłem do baru, oparty na łokciach. Jak się ktoś odezwał głupio – to dostawał w zęby, niektórzy się potem tym chwalili, inni byli zaniepokojeni, bo (podobno) zasady, które wprowadzał Piękny Mareczek nie dotyczyły wyłącznie mężczyzn. Strasznie to irytowało Andrzeja Łapickiego. Ten cały -hłaskoizm-, dekadencja, brutalność, która w  zamierzeniu miała być sexy. Ten szpan. Chociaż szpan nie, bo w latach 50., w  okresie największej popularności Kameralnej, Łapicki też lubił dobrze wyglądać: ciuch, włos, papieros zwisający z  ust. No więc może to była rywalizacja, między umieszczonym w filmowej konwencji chamstwem Hłaski a  szorstkim -dżentelmeństwem-Łapickiego, kto wie. Kilka lat temu aktor powiedział dla -Bluszcza-: -Ten facet mnie wkurwiał, bo był w złych momentach niegrzeczny. A to niemęskie-.
 
Trudno wyrokować jednoznacznie, wiadomo, że dystans Hłasko miał do siebie szatański. Wielokrotnie powtarzając, że w  Polsce najpopularniejszą formą literacką jest donos, napisał go kiedyś na siebie, kartkę włożył do ubeckiego płaszcza wskazanego przez portiera. Tekst był w  stylu: -Obywatel Hłasko nie spożywa alkoholu, nie pali tytoniu, trudno powiedzieć, dlaczego ta milcząca i spokojna osoba przykuwa tak dużą uwagę gości. Zachodzi prawdopodobieństwo, że ze względu na twórczość. Do zweryfikowania po zapoznaniu się z odpowiednią listą lektur-. Z  nikim nie rywalizował natomiast Roman Polański. Był duszą towarzystwa. Podjeżdżał skuterem, który został mu po „Niewinnych czarodziejach”, wchodził jak po swoje i  jeśli w  ciągu dwudziestu minut nie udawało mu się przykuć uwagi najważniejszych gości, rzucał: -Ale dziś w Kamerze chujowe towarzystwo-. I wychodził. Zazwyczaj udając się do Bristolu, gdzie uwielbiali przesiadywać Wojtek Frykowski i  jego ówczesna żona, Ewa. Ale to już opowieść na inny czas, o trochę innej obyczajowości.

Szatniarz z zasadami

Kilka słów o  marynarkach przechowywanych przez szatniarza dla najważniejszych gości, to trochę za mało na temat tego, jaką rolę odgrywała w Kameralnej moda. Szatniarz Franio, postać legendarna, wierny gościom, zorientowany, kto w  jakim celu przychodzi, kto chce wyrwać kobietę, a kto materiał na kilka kartek maszynopisu dla UB, miał zasady. Pierwsza i  najważniejsza: pozorny brak elastyczności. Bez marynarki nie wpuszczał do wieczorowej części knajpy, choćby stanął przed drzwiami aparatczyk z  KC. Można było natomiast spokojnie spędzić dobę poprzedzającą wizytę na śmietniku, w  nieznany nikomu sposób wejść w  posiadanie wymaganego stroju i  z  grzecznym zaproszeniem do środka problemu nie było. Ta sztywność reguł, to była trochę gra na alibi, bo wszyscy patrzyli Franiowi na ręce. A  może było w  tym coś więcej, pamięć o stylu życia przedwojennej Warszawy, w której wyjście do nocnego lokalu to było wzięcie udziału w  wydarzeniu kulturalnym. Andrzej Roman, dziennikarz, który w  Kameralnej spędził większą część młodości, pamięta, że Franio w  mistrzowski sposób zgrywał ze sztywnymi regułami swoje osobiste sympatie i  antypatie. Jeśli kogoś lubił, mówił: -Dzień dobry panie redaktorze-, jeśli nie – sprawdzał legitymację, piąty, ósmy, piętnasty raz w  danym miesiącu, potem cedził sucho: -Zgadza się, zapraszam- – jakby człowieka widział pierwszy raz na oczy.

Zmierzch legendy.

Bo w latach 50. i 60. Kameralna to był lokal najwykwintniejszy z  wykwintnych. W  zachodnim stylu, z  pięknym, metalowo-szklanym barem, mahoniowymi stolikami i krzesłami obitymi zamszem. Nie został po tej legendzie żaden ślad. No bo kto się dziś może domyślić, że na Foksal 16 w chińskim barze, między spożywczakiem i  siedzibą zagranicznego banku, mieściło się miejsce-legenda. Przed nikim zresztą takie wyzwanie nie staje, bo wszystkie wódkodajnie i  night kluby mają ambicję przepychać się jak najbliżej Nowego Światu. A  Kameralna była głębiej, bliżej kina Skarpa, można ją było zobaczyć siedząc w  kawiarni PIW-u, która znajdowała się po drugiej stronie ulicy. Kawiarnia niedawno zresztą wróciła na swoje miejsce po czterdziestu latach nieobecności... No ale już nie te widoki.