Baza / Edukacja i kultura filmowa
Baza / Edukacja i kultura filmowa
Gdynia Dzieciom 2014
fot. Bartłomiej Tretkowski, Shark Foto Studio
Jak rozwija się edukacja filmowa w Polsce? Raport
Zapraszamy do zapoznania się z raportem autorstwa Anny Równy, poświęconej współczesnej polskiej edukacji filmowej. Praca powstała w ramach studiów podyplomowych Szkoła Kina przy Collegium Civitas.
Edukacja filmowa jest od prawie od stu lat nieodłącznym elementem szeroko pojętej edukacji humanistycznej. Dzięki wypracowanym metodom badawczym i bazie dydaktycznej, opuszczający mury uniwersytetów absolwenci, przyszli nauczyciele, mają możliwość realizowania elementów edukacji audiowizualnej w polskich szkołach.

Edukacja filmowa w XX wieku

Metodyka edukacji filmowej rozwija się od lat (na początku szczególnie dużo zawdzięczając profesorowi Bolesławowi Lewickiemu), z dużym przyspieszeniem w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, którego efektem były prace badawcze: Henryka Depty, Janusza Plisieckiego, Janiny Koblewskiej, Anny Marzec, Eweliny Fidelskiej – Nurczyńskiej i wielu innych pracowników naukowych polskich uniwersytetów. W latach dziewięćdziesiątych równie ciekawe propozycje dydaktyczne pojawiły się na Uniwersytecie Jagiellońskim (Witold Bobiński) i Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu (Marek Hendrykowski).


Polskie Kino Młodego Widza, czyli edukacja filmowa w wydaniu SFP, 2014 Na zdjęciu - Tadeusz Wilkosz z uczestniczką warsztatów, Gdynia Dzieciom, fot. Bartłomiej Tretkowski, Shark Foto Studio


W latach 1989 – 1990 w Łodzi przeprowadzono badania w ramach zadania „Film w systemie szkolnym”, które były częścią tzw. problemu węzłowego „Polska kultura narodowa, jej tendencje rozwojowe i percepcja”. Na czele zespołu badawczego stanęła wówczas prof. Ewelina Nurczyńska – Fidelska, która w opracowaniu Edukacja filmowa na tle kultury literackiej  (Ewelina Nurczyńska – Fidelska, Edukacja filmowa na tle kultury literackiej, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1989)  zakreśliła ogólną koncepcję edukacji filmowej w szkole, jej konteksty i metodyczne aspekty nauczania o filmie. W książce "Film w szkolnej edukacji humanistycznej"  edukacja filmowa została określona jako „pewien proces, czyli system czynności, system powiązanych ze sobą oddziaływań wychowawczych oraz przekazywania określonej wiedzy i kształtowania umiejętności (Ewelina Nurczyńska – Fidelska, Barbara Parniewska, Ewa Popiel – Popiołek, Halina Ulińska, Film w szkolnej edukacji humanistycznej, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993). Proces ten winien się dokonywać nie w trybie realizowania prostego schematu komunikacji przebiegającej od nadawcy do odbiorcy, lecz na drodze świadomie kształtowanych interakcji”. Istotną rolę w powyższym procesie odgrywa nauczyciel, który powinien posiadać określoną wiedzę, doświadczenia i umiejętności. Opracowana wcześniej przez Henryka Deptę koncepcja nauczania przez film i nauczania do filmu została rozszerzona przez Eweliną Nurczyńską – Fidelską o następujące cele edukacji filmowej:

„1.Kształcenie umiejętności pogłębionego odbioru i wartościowania tekstów (dzieł) filmowych pod względem ideowym, etycznym i estetycznym.
2.Kształcenie świadomości reguł kodu, za pomocą którego komunikat audiowizualny dociera do odbiorcy.
3.Kształcenie świadomości miejsca i funkcji filmu w kulturze współczesnej w kontekście sztuk innych, zwłaszcza literackiej oraz innych środków masowego komunikowania.
4.Kształcenie postaw selektywnych i wartościujących.”

fot. Filmoteka Szkolna

Nurt wiedzy o filmie stał się jedną ze składowych nauczania języka polskiego i zawierał treści dotyczące nie tylko sztuki filmowej, ale również zagadnień związanych z telewizją i środkami masowego przekazu. Zrezygnowano jednak z wiedzy historycznofilmowej, kładąc szczególny nacisk na umiejętności interpretacji i znajomość języka filmu  (Program szkoły podstawowej. Język polski (klasy IV – VIII), Warszawa, Ministerstwo Oświaty i Wychowania. Instytut Programów Szkolnych, 1985 i Program liceum ogólnokształcącego oraz liceum zawodowego i technikum. Język polski, Warszawa, Ministerstwo Oświaty i Wychowania. Instytut Programów Szkolnych, 1985).

Perspektywy edukatora filmowego w XXI wieku

Aktualnie obowiązująca podstawa programowa z 2008 roku  wprowadza konkretne treści dotyczące edukacji filmowej. Odwołam się tutaj tylko do języka polskiego, któremu przypada duża rola w przygotowaniu do odbioru dzieła filmowego. Konkretne treści i umiejętności dotyczące edukacji filmowej rozwijane są stopniowo, zaczynając od II etapu kształcenia (klasy IV – VI szkoły podstawowej), przez etap III (gimnazjum), na IV etapie kończąc (szkoła ponadgimnazjalna). Uczeń SP na lekcjach języka polskiego poznaje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych i ich tworzywa, ogląda filmy, przedstawienia teatralne i wybrane programy telewizyjne. Na poziomie gimnazjum młodzież kształci umiejętności analizy i interpretacji dzieła filmowego, wpisując je w odpowiednie konteksty, znajduje nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych i wskazuje przykłady mieszania gatunków. W szkole ponadgimnazjalnej, w której uczniowie znają już specyfikę poszczególnych dziedzin sztuki i mediów oraz potrafią analizować i interpretować teksty kultury, podstawa programowa z języka polskiego wyszczególnia znajomość wybranych filmów cenionych polskich reżyserów, takich jak np.: Krzysztof Kieślowski, Andrzej Munk, Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi (poziom podstawowy) i reprezentujących kinematografie światowe, takich jak np.: Ingmara Bergmana, Charlesa Chaplina, Federico Felliniego, Akiry Kurosawy, Andrieja Tarkowskiego, Orsona Wellesa (poziom rozszerzony).

Oprócz wsparcia Ministerstwa Edukacji Narodowej i wydawnictw szkolnych nauczyciele otrzymują wiele propozycji doskonalenia zawodowego w zakresie edukacji filmowej od organizacji pozarządowych i innych instytucji. Polski Instytut Sztuki Filmowej w 2009 roku wyposażył szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne w pakiet 55 filmów o nazwie Filmoteka Szkolna, reprezentujących dzieła polskiej kinematografii, zawierający również obudowę metodyczną (scenariusze lekcji, komentarze filmoznawców i twórców filmowych). Na stronie internetowej www.filmotekaszkolna.pl oprócz wyżej wymienionych materiałów w roku 2013 roku zostały zamieszczone filmy do oglądania on – line dla nauczycieli i uczniów. Do filmów z I pakietu dodano tytuły, tworzące tzw. pakiet II. Pod adresem: http://www.ceo.org.pl/pl/filmotekaszkolna/news/publikacja-filmoteka-szkolna-materialy-edukacyjne dostępne są publikacje „Filmoteka Szkolna. Materiały edukacyjne” (cz. I i II). Projekt Filmoteka Szkolna został rozbudowany o kursy on-line dla nauczycieli i uczniów Filmoteka Szkolna. Akcja! (przy współpracy z Centrum Edukacji Obywatelskiej) i internetowy kurs polskiej kinematografii połączony z zajęciami warsztatowymi Filmoteka Szkolna. Akademia, organizowany wspólnie z Warszawską Szkołą Filmową.


Otwarcie Pracowni Filmoteki Szkolnej w Piasecznie, marzec 2014, w pierwszym rzędzie Anna Sienkiewicz-Rogowska z PISF, Pełnomocnik Dyrektor PISF ds. Upowszechniania Kultury Filmowej, fot. Filmoteka Szkolna FB

Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej organizują co roku przy festiwalu T – Mobile Nowe Horyzonty we Wrocławiu warsztaty praktyczne dla nauczycieli, w czasie których mogą poznać tajniki warsztatu filmowca, samodzielnie realizując film: fabularny, dokumentalny lub animowany. Zajęcia wsparte są wykładami z filmoznawcami na temat najnowszych zjawisk w kinematografii i spotkaniami z ludźmi kina (w poprzednich latach byli to m. in. Bartosz Konopka i Tomasz Wasilewski).

Centralny Gabinet Edukacji Filmowej w Łodzi zajmuje się redagowaniem strony internetowej www.edukacjafilmowa.pl, która oprócz scenariuszy lekcji z filmem na wszystkie poziomy kształcenia zawiera opisy i analizy filmów przydatnych do wykorzystania w szkole. W Pałacu Młodzieży w Łodzi odbywają się również warsztaty dla nauczycieli. CGEF współorganizuje także co roku Konferencje Filmoznawcze w Radziejowicach, w trakcie których nauczyciele, edukatorzy i animatorzy kultury mają możliwość pogłębić swoją wiedzę z zakresu filmoznawstwa i metodyki edukacji filmowej.

Duże wsparcie w zakresie edukacji filmowej daje nauczycielom Narodowy Instytut Audiowizualny, który udostępnia on - line bibliotekę multimedialną NINATEKA EDU http://ninateka.pl/strona/edu-info , zawierającą ponad 3000 filmów i audycji o kulturze, poszerzoną o scenariusze lekcji i zeszyty ćwiczeń. NInA wspólnie z Nowymi Horyzontami stworzyła  internetowy pakiet lekcji filmowych Ekran 2.0.

Zagadnienia dotyczące edukacji filmowej realizowane są również w ramach ogólnopolskiej kampanii Legalna Kultura http://www.legalnakultura.pl/pl/strefa-edukacji/strefa-dla-nauczycieli/scenariusze-lekcji/edukacja-filmowa. W materiałach udostępnionych na podanej stronie szczególną uwagę poświęca się pracy z legalnymi źródłami edukacyjnymi w Internecie i poszanowaniu praw autorskich.

W celu umożliwienia szkołom organizację warsztatów i konferencji związanych z edukacją filmową Centrum Edukacji Obywatelskiej i Polski Instytut Sztuki Filmowej przeszkoliło 15 trenerów z całej Polski http://www.ceo.org.pl/pl/filmotekaszkolna/news/prowadzacy , którzy w ramach oferty szkoleniowej CEO http://www.ceo.org.pl/pl/filmotekaszkolna/news/poznaj-nasze-szkolenia prowadzą spotkania z nauczycielami. Współpraca obu instytucji zaowocowała również stworzeniem siatki liderów regionalnych Filmoteki Szkolnej (lista kontaktowa: http://blogiceo.nq.pl/wnaszymujeciu/liderzy) , których zadaniem jest kontakt ze szkołami w regionie, pomoc nauczycielom w realizacji założeń edukacji filmowej, organizowanie spotkań (warsztaty, konferencje), promujących projekt Filmoteka Szkolna.

To oczywiście wybrane propozycje spośród wielu. Na uwagę zasługuje fakt, że współczesna edukacja filmowa koncentruje się również na samodzielnym tworzeniu filmów przez nauczycieli i uczniów. Niewątpliwie pozwala to na głębsze rozumienie języka filmu, uatrakcyjnia proces dydaktyczny, a także wyzwala kreatywność i pobudza wyobraźnię. Szkolne produkcje filmowe okazują się niezwykle przydatne przy realizacji tzw. projektu szkolnego (na poziomie szkoły gimnazjalnej obowiązkowego).


Przegląd kina skandynawskiego w ramach Nowych Horyzontów Edukacji Filmowej, fot. Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej / FB

Koalicja na Rzecz Edukacji Filmowej i wyniki badań o stanie edukacji w Polsce
Wspomniane przeze mnie i inne niewymienione instytucje i organizacje pozarządowe stworzyły we wrześniu 2011 roku Koalicję na Rzecz Edukacji Filmowej  (Źródło: http://www.koalicjafilmowa.pl/). Zakłada ona współpracę przynależnych do niej podmiotów w zakresie propagowania idei edukacji filmowej w polskiej szkole, doskonalenia kadry w tym zakresie, a także naukę praktycznej realizacji różnych form filmowych.

Przed zawiązaniem koalicji przygotowano raport o stanie edukacji filmowej w Polsce  (http://www.koalicjafilmowa.pl/Raport_EDUKACJA_FILMOWA_W_POLSKIEJ_SZKOLE.pdf). Sporządzono go na podstawie badań opinii nauczycieli uczestniczących w projekcie Filmoteka Szkolna. Z raportu wyraźnie wynikało, że film nie jest traktowany jako równoprawne narzędzie dydaktyczne. Wynika to z braku sprzętu i innych uwarunkowań technicznych, a także braku kompetencji u kadry pedagogicznej. Ankietowani sugerowali, że warto przygotowywać do realizacji zagadnień edukacji filmowej już na poziomie studiów związanych ze specjalizacją nauczycielską.

Z badań ankietowych nauczycieli biorących udział w kursach Filmoteka Szkolna Akcja! w roku 2013 wynika, że bolącym problemem edukacji filmowej w Polsce jest brak oferty dla najmłodszych uczniów i niewielka ilość materiałów dydaktycznych skierowanych do nauczycieli szkół podstawowych.

W 2013 roku Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej w ramach kampanii Oglądam, czuję, myślę opublikowały raport  o wpływie kina na postawy i emocje młodych ludzi (http://www.nhef.pl/edukacja/pliki/eduwgrane2010/file/nhef_materialy_prasowe.pdf). Reprezentatywna grupa uczniów w wieku 15 – 19 lat uznała, że „w kinie ważne jest szukanie samego siebie, a dobry film powinien być przede wszystkim poruszający emocjonalnie”. To jeden z powodów, dla których warto rozwijać edukację filmową w Polsce, bowiem film jest w tej chwili jednym z najskuteczniejszych narzędzi dydaktycznych, angażującym w proces nauczania wiele zmysłów ucznia.

Andrzej Jakimowski, patron Wirtualnej Pracowni Edukacji Filmowej, powiedział: „Mnie samemu zdarzało się, że zamiast do szkoły lub na wykład trafiałem czasami do kina. Gdybym mógł spotkać się z kinem w szkole, na pewno chodziłbym do niej chętniej”.


Informacje o autorce

Anna Równy – edukator filmowy i medialny, konsultant metodyczny; współpracuje m. in. z Narodowym Instytutem Audiowizualnym, Nowymi Horyzontami Edukacji Filmowej, Polskim Instytutem Sztuki Filmowej, Legalną Kulturą, Centrum Edukacji Obywatelskiej i wydawnictwem Nowa Era; autorka podręczników do języka polskiego, scenariuszy metodycznych i tekstów o tematyce filmoznawczej; prowadzi warsztaty z zakresu edukacji filmowej i edukacji medialnej dla nauczycieli i uczniów oraz prelekcje o tematyce filmoznawczej i nowomedialnej.
annarowny@wp.pl


Anna Równy / artykuł własny  29 marca 2014 06:41
Scroll