Po „Ekonomii kina” w Gdańsku. Konferencja, która wiele zapowiada

Pracownię tę zorganizowało grono młodych ludzi, doktorantów z Uniwersytetu Gdańskiego. Opiekunami Pracowni są profesorowie Paweł Sitkiewicz i Krzysztof Kornacki. Jednostka działa przy wsparciu kierownika Katedry Wiedzy o Filmie i Kulturze Audiowizualnej profesora Mirosława Przylipiaka.  Za przygotowanie konferencji odpowiadali, obok doktorantów, wspomniani opiekunowie Pracowni oraz dr Marcin Adamczak z UAM w Poznaniu.

Nie jest to pierwsza konferencja na temat „production studies”: w 2013 roku Wydział Organizacji Sztuki Filmowej PWSFVTiT zorganizował spotkanie na temat Zespołów Filmowych, a następnie o dystrybucji, zaś w na początku maja 2016 – o animacji. Jednakże było to pierwsza aż tak szeroka tematycznie konferencja naukowa, mieszcząca w swym programie referaty z całej Polski w zasadzie na każdy temat: od teorii i metodologii „production studies”, poprzez marketing, dystrybucję, studia regionalne, aż po ujęcie historyczne. W sposób naturalny patronem duchowym badaczy, którzy sięgnęli po te wyzwania, jest profesor Edward Zajiček, który jako pierwszy w Polsce usystematyzował wiedzę o systemie gospodarczym polskiej kinematografii w ujęciu zarówno historycznym, jak i współczesnym.


Krzysztof Kornacki, Grzegorz Fortuna, Piotr Wajda, fot. Joanna Kiedrowska

Jak pisze w jednym ze swoich artykułów Marcin Adamczak, badania kultury produkcji to przyglądanie się złożonym kontekstom produkcyjnym, ekonomicznym, rynkowym, zagadnieniom związanym z planem filmowym  i procesem przygotowań do filmu, realiami twórczości zespołowej zwyczajami i autorefleksyjnymi narracjami pracowników ekip, zwyczajowo znajdującymi się poza obszarem filmoznawstwa.  Dwa główne nurty badań z z obszaru „production studies” to wątek historyczny, polegający na uwzględnieniu dotąd pomijanych aspektów produkcyjnych, opierający się na archiwach i pamięci oraz  współczesny, rozszerzający spektrum wiedzy o filmie o aspekty społeczno-ekonomiczne.

Po dwudniowej, nasyconej wystąpieniami i wykładami konferencji powstanie bardzo potrzebna publikacja naukowa, ale już teraz warto pokusić się o próbę podsumowania. Można powiedzieć, że nie tylko oba nurty piśmiennictwa „produkcyjnego” były szeroko reprezentowane, ale także poszczególne tematy – w dość proporcjonalnym stopniu.


Agata Sotomska i Katarzyna Sosnowska z PISF, fot. Joanna Kiedrowska

Marcin Adamczak wykład inaugurujący poświęcił zagadnieniom, poruszanym także w swojej nominowanej do nagrody PISF książce „Obok ekranu. Perspektywa badań produkcyjnych a społeczne istnienie filmu”: obszarom „production studies”, korzeniom i historii tej subdyscypliny, metodom możliwym do zastosowania oraz ograniczeniom badawczym. Słuchacze konferencji wielokrotnie podkreślali braki zarówno w usystematyzowanej wiedzy na temat polskiej branży filmowej, jak i odczuwalny niedostatek myśli naukowej i badawczej w tej dziedzinie.

Stąd też waga tej konferencji. Ponieważ zaraz po wakacjach ruszają prace nad wydaniem książki z referatami, nie ma sensu streszczać ich teraz pobieżnie. Natomiast warto wiedzieć, czym zajmują się badacze i kim są. Są to więc w większości ludzie młodzi, studenci i doktoranci, którzy najprawdopodobniej wybiorą ten kierunek drogi naukowej. Zdarzają się też przypadki, kiedy nową, produkcyjną perspektywę badawczą przyjmują doświadczeni filmoznawcy – zainteresowanych wypełnianiem luk widocznie przybywa.


Paweł Sitkiewicz i dziekan WOST PWSFTViT Roman Sawka, fot. Joanna Kiedrowska

Ważną część konferencji stanowiły kwestie produkcyjne i finansowe w produkcji filmowej. W specjalistycznym wykładzie Artur Majer przedstawił ewaluację Programów Operacyjnych PISF, którą obserwuje od wielu lat – najpierw z perspektywy pracownika Instytutu, następnie – badacza. Poruszano kwestię crowdfundingu (Agnieszka Orankiewicz) i regionalnych funduszy filmowych  (Natalia Stysło). Dominowało ujęcie regionalne i lokalne. Jeden z głównych autorów nurtu dr Konrad Klejsa z Uniwersytetu Łódzkiego na podstawie analizy wyników programów PISF-u postawił tezę o scentralizowaniu większości działań z zakresu edukacji i upowszechniania kultury filmowej w Warszawie. Dr Grażyna Świętochowska wygłosiła referat o "historii kinetycznej typografii": "Forget the film, watch the title credits!". Dr Ewa Ciszewska, również z Łodzi, zajęła się rzadko poruszanym w dyskursie naukowym tematem turystyki filmowej. Chyba po raz pierwszy w Polsce wygłoszony został referat o klastrach filmowych (dr Krzysztof Stachowiak), który zwiastował program badań w tej dziewiczej na polskim gruncie dziedzinie.

Wygląda na to, że przed nami szereg ciekawych przedsięwzięć metodologiczno-naukowych. Iwona Morozow z Uniwersytetu Wrocławskiego przedstawiła koncepcję badań etnograficznych planu filmowego – takie badania kultury produkcji filmowej zaczyna właśnie prowadzić zespół pod opieką dr. Marcina Adamczaka, którego centrum działań znajduje się na wydziale produkcji w Szkole Filmowej w Łodzi. Z teorią marketingu filmowego postanowił zmierzyć się dr hab. Arkadiusz Lewicki, który promocję filmową chce przebadać w świetle klasycznych nauk o marketingu. Innym powracającym wątkiem konferencji była edukacja filmowa – i jej pozytywne i groźne aspekty (na te ostatnie zwracał uwagę dr Michał Pabiś-Orzeszyna z Uniwersytetu Łódzkiego i Narodowego Centrum Kultury Filmowej).


Rafał Syska, Michał Pabiś-Orzeszyna, Łukasz Biskupski z Narodowego Centrum Kultury Filmowej, fot. Joanna Kiedrowska

Program uzupełniły wykłady zaproszonych gości. Oprócz wspomnianych prelekcji Marcina Adamczka i Artura Majera, goście uczestniczyli w wykładzie profesora Krzysztofa Kornackiego o archiwum filmowym w Milanówku i w prezentacji Narodowego Centrum Kultury Filmowej (z udziałem dyrektora profesora Rafała Syski).

Nie sposób w krótkim tekście wymienić wszystkich referatów i zagadnień poruszanych w czasie dwudniowej konferencji. Dość powiedzieć, że zainteresowanie wydarzeniem było tak duże, że przez półtora dnia obrady odbywały się w dwóch salach jednocześnie. Szeroko reprezentowany był wątek kina światowego - np. referat profesora Rafała Syski o wytwórni Altmana, kwestia Nollywood (Miłosz Stelmach), rynek chiński (Katarzyna Czajka). Zdumiewająco żywy i niezwykle szeroki okazał się nurt historyczny production studies. Goście wysłuchali referatów m.in., o łódzkiej WFO (Emil Sowiński), o rynku VHS w Polsce (tegoroczny laureat Nagrody Mętraka Grzegorz Fortuna), o dubbingu przedwojennym (profesor Paweł Sitkewicz) a nawet o strategiach Sfinksa (Łukasz Biskupski). Wydaje się paradoksalnie, że perspektywa historyczna szczególnie interesuje młodych badaczy, doktorantów, choć mierzyli się też z najbardziej współczesnymi tematami – jak referat organizatorek konferencji Pauliny Pohl i Krystyny Weiher o „Córach Dancingu” czy Pauliny Richert, która pracując na stażu w regionalnym funduszu krakowskim przebadała widełki zarobków członków ekip filmowych.


Anna Wróblewska, Michał Pabiś-Orzeszyna, Artur Majer, fot. Joanna Kiedrowska

Choć często odczuwało się w referatach poszukiwanie  odpowiednich metod i języka, zmaganie się z nieznanym terenem, to jednak w opinii większości uczestników spotkania poziom referatów był wysoki i zapowiadał wiele ciekawych badań i publikacji, o ile oczywiście uczestnicy wytrwają w swojej determinacji. Wiele się dzieje. Publikacja pokonferencyjna zapowiadana jest na pierwszą połowę 2017 roku, a w Łodzi przy Wydziale Organizacji Sztuki Filmowej rusza wspomniany wyżej międzyuczelniany zespół naukowy, zajmujący się szerokim spektrum badań produkcyjnych. Wygląda więc na to, że na jednej konferencji się nie skończy, a profesor Zajiček ma co najmniej kilkunastu wiernych kontynuatorów jego myśli. Do nich z pewnością należy wspaniały zespół młodych organizatorów konferencji w składzie: Krystyna Weiher, Paulina Pohl, Piotr Wajda, Grzegorz Fortuna i Joanna Kiedrowska.