Filmowe ulice Jerzego Toeplitza

Ma rację Rafał Marszałek, redaktor tego temu, pisząc we wstępie, że dokonaliśmy zaniechania. Trzeba było czekać ponad 20 lat, bo tyle minęło od śmierci Jerzego Toeplitza, by nadwiślańskie piśmiennictwo filmowe wzbogaciło się o tom, który podsumowuje jego dokonania. Nie ma pewnie wśród czytelników „Magazynu Filmowego” osoby, której to nazwisko nie kojarzyłoby się albo z historią kina polskiego, albo australijskiego. Każdy zapewne potrafi wymienić którąś z jego rozlicznych zasług. Ale dopiero zebrane do kupy pokazują ogrom pracy i czasu poświęconego na działanie na rzecz rozwoju X muzy.

Książka podzielona jest na trzy części, wzajemnie dopełniające się i portret bohatera. To kolejno: szkice, świadectwa i „Kartki z kalendarza”. Te ostatnie to oczywiście przedruki z „Filmu”, na łamach którego Toeplitz od roku 1958 z przerwami publikował swój cykl aż do lat 90. To część najliczniejsza objętościowa, która pozwala przemówić samemu bohaterowi, zamiast oddawać głos innym. Lektura „Kartek…” uderza, kiedy uświadamiamy sobie, że wszystkie filmy, które opisuje w nich Toeplitz, widział nie u siebie w domu na laptopie, ściągnięte z Internetu czy zapisane na płycie DVD, tylko w kinie i w telewizji. Ta świadomość budzi podziw i uznanie, ale też refleksję na temat tego, jak zmienił się sposób przyswajania filmów. Oglądanie Toeplitza było pamięciowe: zapamiętywał fabułę, ruchy kamery i sposób użycia innych filmowych środków wyrazu. Tak też o filmach pisał: jakby chciał opowiedzieć je tym, którzy – najprawdopodobniej – nigdy ich nie zobaczą. Jak odnalazłby się, gdyby żył dzisiaj? Jak pisałby do czytelników, którzy tuż po lekturze tekstu mogą wyszperać opisywany film w wirtualnych archiwach? Tego oczywiście nigdy się nie dowiemy, za to dzięki tej książce możemy się przekonać, że ze śmiercią Toeplitza symbolicznie skończyła się pewna epoka mówienia i pisania o kinie. Zastąpił ją odbiór wrażeniowy z wyeksponowanym autorskim ja, które bohater tomu zawsze tak starannie ukrywał.