Dwaj ludzie z szafą. Historia pewnej etiudy

Bardzo lubię krótkie filmy Romana Polańskiego, zwłaszcza te zrealizowane w łódzkiej Szkole Filmowej: „Uśmiech zębiczny" (1957), „Rozbijemy zabawę…" (1957), „Morderstwo" (1957), „Lampę" (1959), „Gdy spadają anioły" (1959), a zwłaszcza „Dwóch ludzi z szafą" (1958). Krótki metraż to trudny rodzaj filmu, wszak jest on sztuką lapidarności i kondensacji, w której niezwykle ważna jest potoczystość i przejrzystość narracji, tu nie ma miejsca dla niepotrzebnych ujęć. Współczynnik trudności wzrasta w przypadku etiudy szkolnej, bo jej twórca jeszcze mało umie, a chciałby powiedzieć (często wykrzyczeć) tak wiele. Co więcej, w tych wczesnych pracach formułuje się styl filmowego pisma ich autorów. Etiudy łódzkie Polańskiego są ewenementem – skondensowane, dojrzałe, będące swoistym forszpanem (w sferze formy, ale i treści) przyszłego kina autora „Dziecka Rosemary", są po prostu doskonałe. Zwłaszcza „Dwaj ludzie z szafą", kapitalna surrealistyczna groteska, utrzymana w poetyce kina drogi, o dwóch mężczyznach targających tytułowy mebel, naiwnych i bezradnych wobec mało przyjaznej, otaczającej ich rzeczywistości – co zresztą docenili festiwalowi jurorzy w Brukseli, San Francisco, Oberhausen, Montevideo i Warszawie.

Książka Marka Hendrykowskiego, wydana w cennej serii „Klasyka kina” jest pierwszą na świecie monografią tego miniaturowego arcydzieła. Autor niezwykle interesująco – z pewnym suspensem i ogromną, wręcz detektywistyczną wnikliwością badacza – pisze o genezie, realizacji oraz interpretacji tej „etiudy etiud”. To „miara niedościgłego ideału” – stwierdza. I dodaje: „Nie chodzi tutaj o naśladownictwo jej – niemożliwego do podrobienia – uroku, lecz o wzór do naśladownictwa w sferze twórczych ambicji”. Bo proszę Państwa, krótkie może być piękne, czego przykładem choćby liczni „naśladowcy”, np. „Elementarz" Wojciecha Wiszniewskiego, „Poste restante" Marcela Łozińskiego, „Tango" Zbigniewa Rybczyńskiego, „Łagodna" Piotra Dumały. Miniaturowe arcydzieła. Marzą mi się kolejne książki z tej serii im poświęcone.