Badanie widowni filmowej. Antologia przekładów

Badania widowni kinowej stają się w Polsce coraz popularniejsze. Chcemy lepiej znać i rozumieć swojego widza. W nurt ten wpisuje się ambitna antologia tekstów poświęconych temu zagadnieniu, pieczołowicie przygotowana przez Konrada Klejsę i Magdalenę Saryusz-Wolską.

„Badanie widowni filmowej. Antologia przekładów”  wydane przez Scholar w 2014 roku to książka wyjątkowa. Redaktorzy i pomysłodawcy tomu, czując wagę tego nurtu badań filmowych, postanowili udostępnić polskiemu czytelnikowi reprezentację tekstów ukazujących się w Europie i Stanach Zjednoczonych od początków XX wieku (!) aż do opracowań najnowszych, sprzed kilku lat.  Już samą w sobie gratką jest lektura klasycznych, socjologicznych tekstów, takich jak badanie Emilie Altenloh przeprowadzone wśród widowni robotniczej w Mannheim, latem 1913 roku – niezwykła wyprawa w przeszłość kina, w jego pierwszy, niewinny okres życia przedszkolnego. Myślę, że szczególne znaczenie dla tego tomu – a także dla rozwoju tego nurtu myśli filmowej – mają teksty przekrojowe, próby uchwycenia fenomenu widowni filmowej i jej złożonych reakcji. Do tego typu opracowań zaliczyłabym „Rozmowy w kinie. Badania nad historią recepcji amerykańskiego filmu” czy artykuł o roli kina w Indiach autorstwa Lakshmi Srinivas. Świetnie czyta się artykuł o wspomnieniach dziecięcych przygód kinowych, wydobytych z pamięci brytyjskich seniorów, takie „Kino Paradiso” w wersji naukowej i wyspiarskiej jednocześnie.

Badać widownię można na wiele różnych sposobów, przyjmując za punkt wyjścia, jak Emilie Altenloh, konkretnych widzów w określonym miejscu i czasie, lun, jak w powyższych wypadkach, określone grupy społeczne czy też narodowości. Najczęściej jednak pretekstem do analizy staje się konkretny film, program telewizyjny czy serial. Myślę tu m.in o tekście „Wyjść z szafy i ruszyć we wszechświat. Seksualni odszczepieńcy i «Star Trek»” autorstwa samego Henry'ego Jenkinsa, autora fundamentalnego w moim przekonaniu dla współczesnych badań przemysłu audiowizualnego, twórcy słynnej „Kultury konwergencji” lub o wstrząsającym, zwłaszcza z naszej perspektywy, artykule o reakcjach niemieckiej widowni telewizyjnej na serial „Holocaust”, emitowanym w 1979 roku. Aż dwa teksty poświęcone są trylogii „Władca pierścieni”, na dodatek oba wskazują na kontekst okołofilmowy, związany m.in. z ogromnie interesującą, a mało w Polsce opisaną turystyką filmową i kształtowaniem wizerunku kraju przez film. Tom uzupełnia blok artykułów poświęconych związkom techniki i odbioru filmu, np. początków nowej ery kina 3D sprzed kilku lat, o telewizji cyfrowej, kulturze wideo czy social mediach.

Warto podkreślić, że przedmiotem uwagi redaktorów tomu są nie tylko badania widowni jako takie, ale także samo wyzwanie naukowe, metodologia i refleksja filmoznawcza. Susan Ohmer opisuje doświadczenia George'a Gallupa, który w uporządkowany sposób zaczął badać publiczność w Hollywood w latach 30., a niektóre z jego metod do dzisiaj stosowane są przez wielkie studia filmowe. Wreszcie, refleksja ta staje się udziałem samych redaktorów, Konrada Klejsy i Magdaleny Saryusz-Wolskiej, którzy w obszernym artykule naukowym „rozprawiają” się z historią, metodologią i terminologią badań widowni. Myślę, że to pierwsze tak wyczerpujące i syntetyczne ujęcie tego zagadnienia w polskim piśmiennictwie filmowym.

Dla badaczy z nurtu „produkcyjnego” polskiego filmoznawstwa książka jest niezwykle cennym źródłem słabo jak dotąd dostępnej wiedzy, dla każdego czytelnika profesjonalnie lub amatorsko zajmującego się filmem – drogą do zrozumienia widza: najważniejszego ogniwa sztuki filmowej.