Wanda Jakubowska. Od nowa

Po solidnej reżyserskiej monografii „Wszystko o Ewie. Filmy Barbary Sass a kino kobiet w II połowie XX wieku” (2013) oraz niezwykle interesującym tomie esejów „Biały mazur. Kino kobiet w polskiej kinematografii” (2013) Monika Talarczyk-Gubała zajęła się nowym, odświeżającym odczytaniem twórczości Wandy Jakubowskiej, często nazywanej „matką polskiej kinematografii”.

Była współzałożycielką słynnego Stowarzyszenia Miłośników Filmu Artystycznego „Start” (1934) oraz Spółdzielni Autorów Filmowych (1935), we wrześniu 1939 roku miała wejść na ekrany, ponoć znakomita, ekranizacja „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej w opracowaniu Jarosława Iwaszkiewicza, ale wybuch wojny uniemożliwił premierę, a kopia bezpowrotnie zaginęła. Po wojnie Jakubowska aktywnie uczestniczyła w organizacji rodzimej kinematografii, kładąc wielkie zasługi w powołanie zespołów filmowych, była cenionym pedagogiem łódzkiej Szkoły Filmowej oraz uznanym reżyserem. Jej „powtórny” debiut „Ostatni etap” (1947) zapewnił jej „nieśmiertelność i tytuł «matki wszystkich filmów o Holokauście»”. Jednocześnie – niewygodna, wyparta i wciąż na nowo lustrowana, jedna z najwyrazistszych ikon kinematografii PRL.

Praca Talarczyk-Gubały, której pełny tytuł brzmi „Wanda Jakubowska. Od nowa” zwraca jej – mówiąc górnolotnie – szacunek i sprawiedliwość, dzięki frapującemu – poznawczo i intelektualnie – wywodowi autorki, uzupełnionemu głośnym esejem Hanno Loewy’ego oraz wywiadem Barbary Hollender z reżyserką. Książkę rozpoczyna – jako motto – konstatacja Agnieszki Holland: „Uważam, że to niesprawiedliwe, że kompletnie o niej zapomniano”. Monika Talarczyk-Gubała ocala autorkę „Ostatniego etapu” od zapomnienia.