Scenografia. Allan Starski

„Nigdy nie zapomnę, jak siedziałem w swoim przepięknym biurze w Babelsbergu, a za ogromnymi oknami rozpościerał się widok na miasto, które stworzyłem. To dla scenografa ogromna satysfakcja wręcz nie do opisania” – mówi Allan Starski o Londynie, który wykreował w filmie Romana Polańskiego „Olivier Twist”.

Jesienią 2013 roku w księgarniach pojawiły się dwie pozycje Wydawnictwa Wojciech Marzec „Scenografia” Allana Starskiego i Ireny A. Stanisławskiej oraz „Organizacja produkcji filmu fabularnego” Michała J. Zabłockiego. Pięć gwiazdek należy się nie tylko ich twórcom, ale także Wydawnictwu, które zaproponowało czytelnikowi książki polskie, idealnie zharmonizowane z rodzimą rzeczywistością filmową, wypełniające ważną lukę na rynku wydawniczym. 

Podczas spotkania autorskiego promującego „Scenografię” Grażyna Torbicka powiedziała: „To podręcznik, ale czyta się go jednym tchem”. Wtedy pomyślałam, że to ukłon w stronę laureata Oscara. A jednak nie. „Scenografia” to podręcznik w tym sensie, że niesie z sobą ogromny ładunek wiedzy, tyle że nie teoretycznej, modelowej, ale praktycznej, wynikającej z osobistego doświadczenia scenografa.  Osobista emocja i ładunek wspomnień scenografa zmieniają  podręcznik w pasjonującą literacką wędrówkę po planach „Pianisty”, „Smugi cienia”, „Pana Tadeusza”, „Dantona”, „Placu Waszyngtona” czy „Listy Schindlera”.  Trudno sobie wyobrazić, żeby ignorant scenograficzny zainteresował się np. sekretami patynowania, tapicerki czy gładzi. A jednak! „Możemy zastosować kauczukowe odlewy bruku, nakleić na asfalt płaskie kamienie z MDF-u lub fototapetę bruku, ale żadna z tych metod nie jest naprawdę skuteczna” – pisze Starski. „Dlatego ja po prostu współczesną jezdnię brudzę. Z reguły najpierw maluję asfalt na ciemniejszy kolor, a potem pokrywam go błotem, polewam wodą, robię kałużę, a jeśli mieści się to w charakterze filmu – rozrzucam słomę i zaschnięte liście. Dbam o końcowy efekt do tego stopnia, że często poprawiam pracę ekipy budowlanej i sam chwytam za miotłę”. Nie trzeba wiele wyobraźni, by obraz ten wrył się w wyobraźnię czytelnika i aby poczuł tenże, jak wielką wagę ma doświadczenie i wiedza praktyczna, wręcz – drobiazgowa.

Dyscyplina literacka i logiczny, wręcz żelazny układ rozdziałów powodują, że krok po kroku czytelnik zanurza się w realia i tajemnice pracy scenografa. Struktura książki ściśle wiąże się z logiką pracy na planie. Autorzy rozpoczynają od omówienia koncepcji filmu, fazy dokumentacji, zagadnień związanych z budżetem, by następnie zająć się np. kolorami, patyną, oświetleniem, adaptacją i efektami komputerowymi. Druga część książki ma już wyłącznie osobisty charakter – Allan Starski opowiada o filmach w jego życiu szczególnie ważnych, a także o tych... których nie zrobił. Całość zwieńcza filmografia i indeks filmów. Książka bogato ilustrowana jest nie tylko zdjęciami z archiwum prywatnego autora, ale także fragmentami projektów plastycznych czy nawet  fotografiami próbek kolorów.

„Powtarzam od lat: to są nasze filmy” – pisze we wstępie Andrzej Wajda, który od czasu „Smugi cienia” zrobił z Allanem Starskim czternaście tytułów. Współautorka Irena A. Stanisławska na spotkaniu autorskim powiedziała: „Zawsze wydawało mi się, że w filmie najważniejszy jest operator. Teraz zmieniłam zdanie”. I rzeczywiście, siła autorskiego przekazu scenografa – o ile, jak zastrzega Starski, dysponuje on warunkami – wpływa nie tylko na plastyczny kształt filmu, ale także na jego przekaz merytoryczny i ideowy.

Czasem wręcz kreuje rzeczywistość. Starski wspomina żmudny proces budowania drogi z macew do „Listy Schindlera”, drogi, która została do dzisiaj jako pamiątka z realizacji filmu i atrakcja turystyczna.  „Kiedy po kilkunastu latach kręciłem 'Pokłosie’ Władka Pasikowskiego, w którym również budowałem drogę z żydowskich nagrobków, szukając referencji znalazłem w internecie zdjęcie polnej, zarośniętej drogi z macew. Pokazałem ją moim asystentom jako świetny przykład drogi, o jaką nam chodzi. I dopiero po chwili zorientowałem się, że jest to moja dekoracja sprzed lat” – pisze Allan Starski.