Odeon. Felietony filmowe

Stanisław Janicki w jednym z wywiadów powiedział, że nigdy nie interesowały go osoby, o których nagle robiło się głośno, a po roku lub dwóch nikt o nich nie pamiętał. „Zajmują mnie aktorzy i twórcy z prawdziwego zdarzenia” – dodał, komentując swoją pracę. Jeśli ten sam podział odniesiemy do przedstawicieli mediów, sam wypowiadający te słowa bez wątpienia objawi nam się jako postać należąca do drugiej kategorii – taka, której zarówno dorobek, jak i charyzmę nie sposób wytrzeć z pamięci.

Urodzony przed osiemdziesięcioma laty dziennikarz i historyk kinematografii w przeszłości był m.in. redaktorem naczelnym „Filmu” i „Kina”, współpracował z wytwórniami filmowymi, od połowy lat 80. wykłada na Uniwersytecie Śląskim, a od połowy lat 90. prowadzi własną szkołę prywatną. Legendą polskiego dziennikarstwa stał się głównie za sprawą kultowego dla kilku pokoleń programu „W starym kinie”, emitowanego w latach 1967-1999 (co zresztą uczyniło go najdłużej nadawaną audycją w historii polskiej telewizji). Od ośmiu lat prowadzi też m.in. audycję „Odeon Stanisława Janickiego” w radiu RMF Classic – i właśnie prezentowane w niej felietony filmowe złożyły się na tę książkę. Warto dodać: książkę uzupełnioną o płytę CD z nagraniami wybranych audycji. 

Choć ich autor jest przede wszystkim wytrawnym mistrzem mowy, a nie pióra, to zbiór jego tekstów czyta się z przyjemnością – zostały napisane lekką ręką, przyprawione humorem i mają klarowny, potoczysty styl. Całej publikacji wydaje się przyświecać założenie przedstawione we wstępie, wyrażone już w bezpośrednim wyznaniu Janickiego: „O filmie pisze się najczęściej albo bardzo poważnie, wzniośle i uczenie, albo chichotliwie, sensacyjnie i skandalizująco. Do pierwszego sposobu nie dorosłem, drugi mnie nudzi. W tym, co robię, staram się znaleźć złoty środek”. Wydaje się, że tę trudną do utrzymania równowagę autorowi świetnie udaje się zachować, choć warto podkreślić, że w tym rozróżnieniu jego książce znacznie bliżej jest do tętniącej anegdotami publicystyki niż akademickich rozważań. „Odeon. Felietony filmowe” to ponad 250 stron wciągającej i niepozbawionej ironii opowieści, w której Janicki przyznaje się do swoich największych fascynacji i pierwszych filmowych miłości, zajmująco kreśląc w kolejnych rozdziałach swoją prywatną historię światowego kina, głównie z okresu klasycznego.

Poświęca on uwagę zarówno najgłośniejszym produkcjom amerykańskim, jak i wczesnym filmom polskim oraz wybranym dziełom włoskim, francuskim czy radzieckim. Jednak tym, co w jego rozważaniach wychodzi na pierwszy plan (i do czego sam wielokrotnie się przyznaje), są przede wszystkim ludzie – bowiem właśnie ich osobiste historie stanowią punkt wyjścia dla opowieści o dziejach branży filmowej. Książka składa się z czterech części: w pierwszej, zatytułowanej „W hollywoodzkiej fabryce snów”, Janicki oprowadza czytelnika po biografiach największych gwiazd klasycznego kina amerykańskiego, portretując m.in. boginie (Marlenę Dietrich, Joan Crawford i kilka innych), „tych wspaniałych mężczyzn” (m.in. „boskiego Rudolfa Valentino” i Gregory Pecka), najdonioślejsze skandale (choćby ten wpisany w losy Roscoe Arbuckle’a) oraz największych buntowników, zamykając rozdział sylwetkami Ericha von Stroheima i Jamesa Deana. Na drugą, znacznie skromniejszą część „Na Starym Kontynencie” złożyły się felietony opowiadające o ulubionych gwiazdach z firmamentu kinematografii europejskiej – postaciach „nieśmiertelnych” (m.in. Marcello Mastroiannim i Liv Ullmann) oraz „zapomnianych”, do których zalicza choćby Maurice’a Chevaliera i Simone Signoret. Trzecia, najbardziej poruszająca część rozważań poświęcona jest gwiazdom ekranu znad Wisły, przede wszystkim tym, które największe sukcesy odnosiły w okresie kina międzywojennego. Wreszcie całość domyka cykl „W filmotece” – zestawienie tekstów poświęconych dwudziestu sześciu wybranym dziełom, które według autora szczególnie zaznaczyły się w historii kina.

W lekturze felietonów zdecydowanie na pierwszy plan wysuwa się niepodrabialny język Janickiego, który w swoim gawędziarskim stylu snuje opowieści o kolejnych mistrzach ekranu, gorących romansach i tajemniczych kulisach pracy nad największymi arcydziełami światowego kina. Dla czytelników, którzy dopiero zaczynają swoją przygodę z historią Dziesiątej Muzy, wiele z tych anegdot będzie stanowiło intrygującą narrację, pisaną w na poły baśniowym, na poły realistycznym stylu. Dla tych, którzy z większością odnotowanych opowieści o gwiazdach są już obeznani, ta subiektywna historia kinematografii może wybrzmiewać jak smakowity szlagier – z przyjemnością słuchany w myśl założenia, że najbardziej lubimy te piosenki, które już znamy. Jeśli ta błyskotliwa i wciągająca książka ma jakąś słabość, to wynika ona, paradoksalnie, właśnie z jej największej siły – w tej napisanej „mówionym” i wartkim językiem pracy sporo jest chaosu i zbędnych powtórzeń (m.in. nazwisk, podobnych stwierdzeń i faktów). Jednym słowem, zabrakło jej kilku redaktorskich poprawek, drobnego uspójnienia narracji i przełożenia niektórych fragmentów na język pisany. Tym samym wydaje się, że w filmowym odeonie Stanisława Janickiego lepiej przeglądać historię kina na raty, raczej „skacząc” dowolnie po wybranych fragmentach, niż czytać ją w jednorazowym i ciągłym akcie lektury.