Piękny dwudziestoletni. Biografia Marka Hłaski

„W sobotę centrum miasta wygląda tak samo / jak i w każdy inny dzień tygodnia / twoje niebo, panie Hłasko, / wciąż nad nami / gaśnie jak wypalona w marszu pochodnia” – śpiewał Grzegorz Tomczak przed laty w przepięknej balladzie „Fragment pewnego artykułu o Marku Hłasce”.

„Ostatnich kilka lat znacznie wzbogaciło wiedzę o losach życia Marka Hłaski. Udało się dotrzeć do nieznanych przedtem materiałów. Starałem się, przygotowując kolejne wydanie, uzupełnić je o wszystko to, co dotychczas nie było znane. O to, co rozszerza wiedzę o życiu pisarza. Wydanie to jest też znacznie rozszerzone w stosunku do poprzednich, wzbogacone o dużą ilość ilustracji – fotografii i reprodukcji dokumentów” – wyznaje Andrzej Czyżewski, autor biografii.

Marek Hłasko był blisko związany z polskim kinem. Przede wszystkim –„Pętla” (1957), efektowny debiut Wojciecha Jerzego Hasa, z genialną rolą Gustawa Holoubka. To przejmujące studium młodego mężczyzny, uzależnionego od alkoholu, dosłownie wciska w fotel. Hłasko, a za nim Has, przedstawił jeden dzień z jego życia, który miał stać się przełomowym, a okazał się ostatnim.

Z „Bazy ludzi umarłych” (1958) Czesława Petelskiego pisarz nie był zadowolony, w efekcie wycofał z czołówki swoje nazwisko. Baza transportowa gdzieś w Bieszczadach. Grupa mężczyzn, życiowych straceńców, zajmuje się tu zwózką drewna. Praca to ogromnie trudna i niebezpieczna. Każdy za wszelką cenę chce się stąd wyrwać. Dla opanowania sytuacji przysłany zostaje mechanik Zabawa, człowiek mocny i bezwzględny... Mocne, męskie kino z niezapomnianymi rolami Emila Karewicza, Leona Niemczyka, Jana Łomnickiego, Romana Kłosowskiego, Zygmunta Kęstowicza.

Z „Ósmego dnia tygodnia” (1958) Aleksandra Forda, z udziałem Soni Ziemann i Zbigniewa Cybulskiego w rolach głównych, niezadowolona była – przede wszystkim – władza. Film leżał na półce blisko ćwierć wieku. Jego akcja rozgrywa się w powojennej Warszawie. Agnieszka i Piotr kochają się, ale nie mogą znaleźć spokojnego kąta, by choć przez chwilę oddać się swej miłości. On nie ma dachu nad głową, a ona mieszka razem z rodzicami, bratem alkoholikiem i jeszcze na dodatek z sublokatorem. Wreszcie, gdy los się do nich uśmiechnie, będzie już za późno...

Interesująca –  a mało znana – jest  „Sonata marymoncka” (1987), debiut fabularny Jerzego Ridana, znanego krakowskiego dokumentalisty. To ekranizacja młodzieńczego opowiadania Marka Hłaski. Jego bohater, kilkunastoletni Rysiek (Olaf Lubaszenko), dojrzewa w trudnych warunkach. W czasie wojny pracuje w podwarszawskiej restauracji, tuż po jej zakończeniu trafia do bazy samochodowej. Panują tu wilcze prawa, wygrywa cwańszy i silniejszy.

Marek Hłasko, uwielbiający kino, o ekranizacjach własnej twórczości nie miał dobrego zdania. Właściwie akceptował tylko „Pętlę”. O ekranizacji „Ósmego dnia tygodnia” napisał: „Ford usunął wszystkie drastyczne sceny. Film miał mu przynieść nagrodę w Cannes, uznanie krytyki marksistowskiej i lekką krytykę ze strony władz partyjnych. Z filmu wyszło gówno; na nieszczęście dla Forda, ale na szczęście dla mnie”. O „Bazie ludzi umarłych” miał jeszcze gorsze zdanie: „Petelski przyrzekł mi, że zrobi film tak, jak to jest w mej opowieści. Obejrzałem trochę zdjęć i zapoznawszy się ze zmianami, które porobił, zażądałem zmiany tytułu i usunięcia mojego nazwiska z napisów tytułowych. Filmu nigdy nie widziałem; czytałem tylko recenzje o nim Zygmunta Kałużyńskiego i Krzysztofa Teodora Toeplitza. Toeplitz pisze, iż jest to taka Polska, jak ją widzi mały Mareczek”. Na nagrobku pisarza widnieje napis: „Ś.P. Marek Hłasko, literat, ur. 14 I 1934 w Warszawie, zm. 14 VI 1969 w Wiesbaden. Żył krótko, a wszyscy byli odwróceni”.

„Za wcześnie odszedłeś, panie Hłasko / w jakimś obcym, złym hotelu / a przecież twoje niebo i tak wciąż nad nami / i głupich marzycieli wciąż jeszcze tak wielu...” – kończy swą pieśń Grzegorz Tomczak.

Autor biografii Andrzej Czyżewski – cioteczny brat Marka Hłaski – w swojej wciągającej opowieści nie tylko burzy wiele mitów, ale też przytacza wiele nieznanych faktów z życia Hłaski” – zapewnia wydawca. I słowa dotrzymuje.